Niets is (slechts) wat het lijkt op deze twee pagina’s grote afbeelding uit de dertiende eeuw. Monsters zijn zonden; duiven zijn deugden; het paard van de goede wil is opgetuigd met het zadelkleed van de deemoed en de teugels van bedachtzaamheid; een ridder trekt ten strijde  met de maliënkolder van de naastenliefde, het schild van…

Are modern people crazy about their dogs? No comparison with the Middle Ages! Look at this greyhound, called Guinefort. He was killed by his own master – and became a saint. We learn about his life in Stephen of Bourbon’s († 1261) exempla, which is a report of the Dominican inquisition in the diocese of Lyon….

Een jonge vrouw leest een boek. Ze zit alleen voor een raam en ziet er wat bleekjes uit. Heeft ze zorgen? We kijken overduidelijk naar een vrouw met een zekere status en rijkdom: prachtig uitgedost in een gouden en rijkelijk geborduurde jurk met glimmende juwelen rond haar hals. Ook de vensterbank is bezaaid met haar…

Op het eerste gezicht lijkt het bijna onmogelijk dat het hier afgebeelde handschrift überhaupt een verband heeft met de Lage Landen. Toch is dit het geval. Want hoewel de twee schriften best vreemd lijken (Bohairitisch Coptisch met Arabisch ertussen) zijn de woorden die ze representeren vrij inheems. Dit is een zestiende-eeuws handschrift met een taalgids…

Rond 1170 vertelt Chrétien de Troyes in Yvain le chevalier au lion hoe Koning Arthurs ridder Yvain een leeuw redt uit de klauwen van een draak. De dankbare leeuw blijft voortaan aan Yvains zijde en weet telkens weer Yvain het leven te redden. Hoewel Chrétien zijn feel good story eindigt met de waarschuwing dat andere…

Travelling alone was very dangerous for women in the Middle Ages. For this reason, some women disguised themselves as men. This motif is also very common in medieval literature and is played out in many variations. It plays a special role in a late medieval German prose text from circa 1435, Herzog Herpin (Duke Herpin)….

Veel laat me koud, Utrechts penwerk, robijnrode rubriceringen, geïllumineerde kapitalen, meesterlijke miniaturen, daar kijk ik langsheen. Maar pure tekst, met de hand geschreven, alsof het gedrukt staat, op perkament, smetteloos haast, of juist met vlekjes, haartjes, gaatjes en hulplijnen, nee. De verrassend kleine afstand tussen de esthetiek van Middeleeuwse handschriften en drukwerk uit de Moderne…

Depictions of the Last Judgment are ubiquitous in medieval pictorial art. The scene appearing on folio 7r of Stowe 944 is one half of a two-folio spread that combines motifs of the Final Judgment and individual post-mortem judgment. In the top register Christ sits in majesty while St. Peter beckons to the blessed to enter…

Misschien wel de meest afgebeelde heilige die we uit de Latijnse Middeleeuwen hebben geërfd. Zo kun je de heilige Martinus van Tours, Sint-Maarten, wel omschrijven. Als mediëvist met een speciale belangstelling voor deze heilige krijg ik elke zomer wel een paar foto’s toegestuurd van allerlei vrienden en familieleden die hun vakantie in een of ander…

A well-known story: the Queen of France is wooed by a dwarf, but rejects him. Nevertheless, when the King has left for a hunt, the dwarf enters the bed of the sleeping Queen, cuddling up to her. When the King returns, he seizes the dwarf and in a surprisingly violent act throws him against the…

This absurd – surprising! – image shows a clerkly figure riding across a stylised landscape on … what? The figure, it turns out, is our author, the poet known only as Dolent Fortuné; dreaming, he is woken, told to arm himself with ink and parchment, and allow a white greyhound (of all things) to carry…

Omdat het realistisch reproduceren in de schilderkunst pas aan het einde van de vijftiende eeuw de gewoonte wordt, zijn illustratoren van middeleeuwse manuscripten nog niet gewend of in staat om complexe scènes realistisch te reproduceren. Ze beschrijven de feiten en ideeën met behulp van de taal van de beeldmakers van de twaalfde en dertiende eeuw. …

Wie of wat is de grootste vijand waartegen een middeleeuwse ridder het kan opnemen? Een formidabele ridder, of een vuurspuwende draak, of wellicht de Duivel zelf? Allemaal zeer respectabele suggesties, maar wellicht zien wij een andere (nog gevaarlijkere?) vijand van ridders over het hoofd. Opvallend genoeg is er namelijk een veelvoud aan handschriften overgeleverd waarin…

Op de website van het Londense Victoria and Albert Museum, ‘the world’s leading museum of art and design’, is onder veel meer een grote verzameling afbeeldingen uit middeleeuwse handschriften te vinden. Dit is er één van. We zien een waarschijnlijk vijftiende-eeuwse initiaal, met daarin een streng kijkend wezen dat in de verte iets van een…

We zien een aantrekkelijke jongedame, gekleed in een elegante lange jurk, haar lange blonde haren zijn naar voren gekamd en hangen los voor haar ogen, een stuk van haar achterhoofd is kaalgeschoren. Met haar rechterhand tilt ze sierlijk een stukje van haar gewaad op en met haar linkerhand houdt ze de teugel vast van een…

In een veertiende-eeuws Middelnederlands handschrift met alchemistische traktaten staan enkele illustraties waarin alchemistische en christelijke motieven op unieke wijze zijn vermengd. Deze tekening hoort bij een passage over het zogenaamde ‘huwelijk’ van ‘vader zon’ en ‘moeder maan’. De auteur schrijft dat hun vele kinderen lijken op “al deze vaten die men hier aan de sterrenhemel…

Wie met reproducties van middeleeuwse handschriften werkt, heeft baat bij foto’s van goede kwaliteit, anders liggen vergissingen op de loer. In het Nederduitse handschrift Berlin, SPK, mgo 186 staat een curieuze pentekening van een naakte jongeman. Op de online foto’s van deze illustratie lijkt deze jongeling een nogal hoekig geslachtsdeel te hebben. Er bestaan echter…

In de Middeleeuwen uit onze kindertijd loert achter elke hoek een geweldige draak, dienen torens vooral om prinsessen in op te sluiten en zijn ridders allerwege bezig die bevallige jonkvrouwen te bevrijden. Bekeken door een sprookjesbril spreekt deze illustratie uit de Brabantsche yeesten dan ook erg tot de verbeelding. Een ridder te paard richt het…

Deze digitale tentoonstelling bevat veel middeleeuwse miniaturen. Prachtig vakwerk van de boekschilders! Maar gewoonlijk maken teksten een groter deel uit van handgeschreven boeken. Daarom schrijf ik over de kopiisten. Zij prepareerden het perkament of papier voor de dubbelbladen waarmee de katernen werden samengesteld, zij ontwierpen de gewenste mise-en-page, brouwden hun inkt en sneden hun pennen….

In the popular imagination the Middle Ages remains the time of obscurantism and ignorance. One of the most vivid images associated with the period is the idea of a flat world. Numerous surviving medieval encyclopedias, however, describe the spherical Earth. When dealing with what we now know of as the Solar system they also describe…

Alexander the Great likes to get around in style. When he is not riding in his flying machine powered by griffins, he can be found sitting in a rudimentary diving bell at the bottom of the sea, watching the fish swim by. Medieval tales of Alexander depict him as more than a conqueror – he…

Er zijn drie verwante afbeeldingen bekend van een vos met een haas tussen zijn benen, die samen in een boek zitten te lezen (zie bijvoorbeeld de omslag van de Reynaert-editie van André Bouwman en Bart Besamusca of deze afbeelding uit het handschrift Brussel, KBR, 10607). Of ze ook nog iets anders doen, wordt aan de…

Het zestiende-eeuwse handschrift Album Overijssel (Leiden, UB, BPL 2912), dat in bezit was van moeder Ida en dochter Margaretha Hagen, bevat zeventien verrassende paginagrote pentekeningen. Op een daarvan staat een fraai uitgedoste man die met een kruisboog een pijl afschiet in de richting van een gevleugeld hart. Onder het hart vangt een vrouw het neerdruppende…

Marvels or events that defeat the most elementary laws of nature form a common ingredient of Arthurian romance. So much so that on great occasions King Arthur adopted the custom of demanding either the occurrence or the narration of such an event, as in Sir Gawain and the Green Knight. In this late-14th century Middle…

London, Lambeth Palace, MS 6 (c. 1485) captures the ambivalent attitude of the English towards the Flemish. The manuscript contains the only surviving copy of St Alban’s Chronicle. This English chronicle, based on the prose Brut, must have been written sometime after Philip the Good’s Siege of Calais (1436).  From its conquest in 1347 by Edward…

De nummers een en twee van koning Arturs Tafelronde, Lancelot en Gauvain, zijn beste vrienden, en toch staan ze in de Oudfranse roman La Mort le Roi Artu (ca. 1230) tegenover elkaar in een tweegevecht op leven en dood. Hoe kon het zover komen? Lancelot heeft per ongeluk Gariët gedood, Gauvains favoriete broer. Dit leidt…

Giraldus Cambrensis, of Gerald van Wales, bezocht in de jaren 1183 en 1185 twee keer Ierland, dat sinds een jaar of vijftien daarvoor door de Anglo-Normandische koningen en baronnen met harde hand was ingelijfd. Gerald behoorde tot de familie van de De Barri’s, die in dit veroveringsproces een actieve rol speelde. Enkele jaren na zijn…

I am the Nala, sister of Naruba Osun, Queen Sheba, I am the mother Ankh on my gold chain, ice on my whole chain I be like soul food, I am a whole mood rapt-zingt Beyoncé in ‘Mood for Eva’ op het album Black is King (2020). ‘I am Queen Sheba’: met zelfbewuste blik in…

Volgens middeleeuwse literaire teksten bestonden ze aan verre exotische hoven van Byzantium tot Bagdad: ingenieuze machinerieën die vogels laten fluiten en met hun vleugels klapperen, wonderlijke fonteinen, of robotachtige bedienden die wijn schenken uit een reservoir in hun arm. Als we de reisverslagen van de dertiende-eeuwse Vlaamse Franciscaan Willem van Rubroeck en de Venetiaanse handelsreiziger…

De miniatuur die in het Große Heidelberger Liederhandschrift (ook bekend als de Codex Manesse) voorafgaat aan de negen minneliedjes van hertog Jan I van Brabant (1252/54-1294), doet ons de hertog niet als een smachtende minnaar of een zoetgevooisde zanger kennen. Samen met zijn banierdrager en twee andere ridders stormt hij in volle galop op twee…

In La Chastelaine de Vergi (ca. 1240), een kort verhaal van 948 verzen, gaat de burggravin een relatie aan met een ridder onder voorwaarde van strikte geheimhouding. Voor de ridder beginnen de problemen wanneer hij aan het hertogelijk hof de liefde van de hertogin afwijst. Zij reageert bij haar echtgenoot met een valse beschuldiging aan…

In de Middeleeuwen waren draken dieren om te vermijden. Dat lukte eigenlijk altijd, omdat ze niet bestonden, maar ze werden daarom niet minder gevreesd. Zoals de verhalen over heiligen en ridders zoals Sint Joris, Sint Margaretha en Walewein leerden, waren draken gevaarlijke beesten die je konden roosteren en opeten, met een kort lontje en een…

Dankzij de voortschrijdende digitalisering van Middelnederlandse handschriften en drukken is het nu mogelijk om teksten in de bron te lezen. Tot voor kort was dat praktisch onmogelijk. Men ziet je aankomen in de handschriftenkamer van de KB Den Haag als je je daar meldt met: Ik wil de Lancelotcompilatie lezen. Ze verwijzen je linea recta…

Weinig Middelnederlandse teksten zijn zo uitbundig van illustraties voorzien als de grote natuurencyclopedie van Jacob van Maerlant, Der naturen bloeme: in zeven van de nog bestaande handschriften zijn per folio meerdere afbeeldingen te vinden van bijvoorbeeld de exotische volkeren, de viervoetige dieren en de vissen die Maerlant bespreekt. De afbeeldingen zijn vaker niet dan wel…

Waar denk je aan bij het woord trouw? Trouw is een belangrijk begrip in de verhouding tussen mensen. Denk bijvoorbeeld aan de relatie tussen twee echtgenoten of de band tussen vrienden. In de Middeleeuwen zien we trouw vooral terug in de verhouding tussen een koning en zijn knecht. Alle trouw-relaties zijn gebaseerd op het idee…

De moderne mens maakt YouTube-filmpjes van de meest banale dingen, maar staat er niet bij stil wat voor schat aan informatie ze voor het nageslacht bevatten. Of het nu gaat om het uitpakken van dozen, of het ongelukkig neerkomen in een zwembad zonder water, alles wordt vastgelegd. Middeleeuwers hadden geen camera tot hun beschikking, maar…

In quite a few Arthurian stories, characters are misled in bed scenes. Merlin’s mother finds a potent devil in hers, even though her door was locked; Arthur is conceived by Uther disguised as Ygerna’s husband Gorlois, and Arthur himself lustfully climbs into the bed of Morgause, who mistakes him for her husband. Lancelot is the…