Verrassingen
Heeft Cuwaert iets met een haan?
Er zijn drie verwante afbeeldingen bekend van een vos met een haas tussen zijn benen, die samen in een boek zitten te lezen (zie bijvoorbeeld de omslag van de Reynaert-editie van André Bouwman en Bart Besamusca of deze afbeelding uit het handschrift Brussel, KBR, 10607). Of ze ook nog iets anders doen, wordt aan de verbeelding van de kijker overgelaten. Algemeen wordt aangenomen dat deze drie afbeeldingen verwijzen naar een scène uit Van den vos Reynaerde, namelijk de klacht van Pancer de bever over Reynaert die Cuwaert de haas kapelaan zou maken en hem daarom tussen zijn benen liet gaan zitten om hem het credo te leren. Vaak wordt bovendien gesuggereerd dat deze scène toespelingen maakt op homoseksueel verkeer tussen vos en haas en worden de afbeeldingen als ondersteuning voor die interpretatie gebruikt.
Maar zo eenvoudig is het allemaal niet. De uitdrukking ‘het credo leren’ wordt inderdaad soms gebruikt als metafoor voor geslachtsgemeenschap, maar dan gaat het altijd om heteroseksuele activiteit. En alle middeleeuwse afbeeldingen van menselijke seks tonen een man en een vrouw. Cuwaert en Reynaert lijken dus een uitzondering te zijn. Misschien echter zijn ze dat niet, want deze afbeelding van een vos en een haan lijkt heel erg op de drie Reynaert-Cuwaert miniaturen. Hier wordt geen boek gelezen, maar de houding van de dieren is even suggestief. Mag homoseksualiteit dan wel bij dieren? Of is dit een kip en geen haan en was Cuwaert een wijfje? Volgens de middeleeuwse biologie wisselen hazen immers jaarlijks van geslacht. Of gaat het niet om het geslacht van de deelnemers maar is anaal bestiaal? Of hebben de afbeeldingen, ondanks hun visuele overeenkomst, niks met elkaar te maken? Wie het weet, mag het zeggen.
Paul Wackers
Voor wie meer wil weten
Bouwman, André and Bart Besamusca, eds, Of Reynaert the Fox: text and facing translation of the Middle Dutch beast epic “Van den vos Reynaerde”; edited with an introduction, notes and glossary by –; translated by Thea Summerfield; includes a chapter on Middle Dutch by Matthias Hüning and Ulrike Vogl. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2009. Zie omslag en pp. 50–53.
Meuwese, Martine. “The Secret History of the Fox and the Hare in Trinity B.11.22”, in Geert H.M. Claassens & Werner Verbeke, eds, Medieval Manuscripts in Transition. Tradition and Creative Recycling. Leuven: Leuven U.P., 2006, 180-195, met name 182–184.
Van Daele, Rik. ‘Die burse al sonder naet. Scabreuze elementen in Van den vos Reynaerde.’ In: R. van Daele et al., Literatuur en erotiek. Leuven, 1993, p. 9-64. Ook beschikbaar via https://www.dbnl.org/tekst/dael009burs01_01/.
Afbeelding
Latijns getijdenboek, Frankrijk, derde kwart 15e eeuw. Clermont-Ferrand, Bibliothèque municipale, ms. 84, fol. 58r.