Niets is (slechts) wat het lijkt op deze twee pagina’s grote afbeelding uit de dertiende eeuw. Monsters zijn zonden; duiven zijn deugden; het paard van de goede wil is opgetuigd met het zadelkleed van de deemoed en de teugels van bedachtzaamheid; een ridder trekt ten strijde  met de maliënkolder van de naastenliefde, het schild van…

Are modern people crazy about their dogs? No comparison with the Middle Ages! Look at this greyhound, called Guinefort. He was killed by his own master – and became a saint. We learn about his life in Stephen of Bourbon’s († 1261) exempla, which is a report of the Dominican inquisition in the diocese of Lyon….

Any fan of English church iconography knows that a horse’s haunches protruding from a portcullis on a misericord (a hinged seat in a choir stall) must represent a scene from Chrétien de Troyes’s Yvain. This 12th-century French romance was translated into several European languages: German, English, Norse, Welsh, and was depicted in European wall paintings,…

Vanaf c. 1200 tot 1500 zien we het aantal afbeeldingen van zeemeermensen en zeemonsters in handschriften en kerken van over heel Europa groeien. Aangewakkerd door literaire teksten en encyclopedieën—denk in de Lage Landen aan werken als De reis van Sint Brandaan en Jacob van Maerlants Der naturen bloeme—gaan middeleeuwse verluchters aan de haal met fantasievolle…

Rond 1170 vertelt Chrétien de Troyes in Yvain le chevalier au lion hoe Koning Arthurs ridder Yvain een leeuw redt uit de klauwen van een draak. De dankbare leeuw blijft voortaan aan Yvains zijde en weet telkens weer Yvain het leven te redden. Hoewel Chrétien zijn feel good story eindigt met de waarschuwing dat andere…

Dit plaatje dankt de medioneerlandistiek aan Bart Besamusca. Het was zijn alertheid en diplomatie, naar ik begrijp, die hebben gezorgd dat de Leidse UB voor haar Bijzondere Collecties weer eens iets verrassends heeft verworven op ons vakgebied: het Reynaertarchief van W. Gs Hellinga (1908-1985). De signatuur is Leiden UB, Ltk. 2304; conservator André Bouwman heeft…

A well-known story: the Queen of France is wooed by a dwarf, but rejects him. Nevertheless, when the King has left for a hunt, the dwarf enters the bed of the sleeping Queen, cuddling up to her. When the King returns, he seizes the dwarf and in a surprisingly violent act throws him against the…

This absurd – surprising! – image shows a clerkly figure riding across a stylised landscape on … what? The figure, it turns out, is our author, the poet known only as Dolent Fortuné; dreaming, he is woken, told to arm himself with ink and parchment, and allow a white greyhound (of all things) to carry…

Wie of wat is de grootste vijand waartegen een middeleeuwse ridder het kan opnemen? Een formidabele ridder, of een vuurspuwende draak, of wellicht de Duivel zelf? Allemaal zeer respectabele suggesties, maar wellicht zien wij een andere (nog gevaarlijkere?) vijand van ridders over het hoofd. Opvallend genoeg is er namelijk een veelvoud aan handschriften overgeleverd waarin…

Op de website van het Londense Victoria and Albert Museum, ‘the world’s leading museum of art and design’, is onder veel meer een grote verzameling afbeeldingen uit middeleeuwse handschriften te vinden. Dit is er één van. We zien een waarschijnlijk vijftiende-eeuwse initiaal, met daarin een streng kijkend wezen dat in de verte iets van een…

We zien een aantrekkelijke jongedame, gekleed in een elegante lange jurk, haar lange blonde haren zijn naar voren gekamd en hangen los voor haar ogen, een stuk van haar achterhoofd is kaalgeschoren. Met haar rechterhand tilt ze sierlijk een stukje van haar gewaad op en met haar linkerhand houdt ze de teugel vast van een…

De afgebeelde vrouw is Sanderijn, het vrouwelijk hoofdpersonage in het toneelstuk Lanseloet van Denemerken. Zij wordt door haar minnaar verkracht en vernederd, maar uiteindelijk vindt ze toch nog een ridder die met haar wil trouwen. Met Lanseloet loopt het minder goed af: hij sterft van wroeging en liefdesverdriet. Dit middeleeuwse toneelstuk was in de vroegmoderne…

Alexander the Great likes to get around in style. When he is not riding in his flying machine powered by griffins, he can be found sitting in a rudimentary diving bell at the bottom of the sea, watching the fish swim by. Medieval tales of Alexander depict him as more than a conqueror – he…

Er zijn drie verwante afbeeldingen bekend van een vos met een haas tussen zijn benen, die samen in een boek zitten te lezen (zie bijvoorbeeld de omslag van de Reynaert-editie van André Bouwman en Bart Besamusca of deze afbeelding uit het handschrift Brussel, KBR, 10607). Of ze ook nog iets anders doen, wordt aan de…

Het mooiste Nederlandse middeleeuwse huis staat in Gravendam, aan de Heerestraat, tegenover het marktplein. Het vrijstaande koopmanshuis uit het midden van de veertiende eeuw mag dan zijn opgetrokken uit baksteen, de aanblik ervan wordt bepaald door de houten kap en voorgevel. Wie het pand betreedt, duizelt het: alle wanden zijn bedekt met grote, kleurrijke schilderingen,…

Giraldus Cambrensis, of Gerald van Wales, bezocht in de jaren 1183 en 1185 twee keer Ierland, dat sinds een jaar of vijftien daarvoor door de Anglo-Normandische koningen en baronnen met harde hand was ingelijfd. Gerald behoorde tot de familie van de De Barri’s, die in dit veroveringsproces een actieve rol speelde. Enkele jaren na zijn…

Deze zeventiende-eeuwse afbeelding verbeeldt een sleutelscène uit Van den vos Reynaerde: Bruun de beer zit gevangen door een list van Reynaert en wordt te pakken genomen door de dorpsbewoners. De dertiende-eeuwse tekst van de Reynaert beschrijft Bruuns slachtofferschap: verrassend genoeg niet enkel door de inhoud, maar ook door de vorm van de taal.  Uit onderzoek…

De miniatuur die in het Große Heidelberger Liederhandschrift (ook bekend als de Codex Manesse) voorafgaat aan de negen minneliedjes van hertog Jan I van Brabant (1252/54-1294), doet ons de hertog niet als een smachtende minnaar of een zoetgevooisde zanger kennen. Samen met zijn banierdrager en twee andere ridders stormt hij in volle galop op twee…

In de Middeleeuwen waren draken dieren om te vermijden. Dat lukte eigenlijk altijd, omdat ze niet bestonden, maar ze werden daarom niet minder gevreesd. Zoals de verhalen over heiligen en ridders zoals Sint Joris, Sint Margaretha en Walewein leerden, waren draken gevaarlijke beesten die je konden roosteren en opeten, met een kort lontje en een…

Weinig Middelnederlandse teksten zijn zo uitbundig van illustraties voorzien als de grote natuurencyclopedie van Jacob van Maerlant, Der naturen bloeme: in zeven van de nog bestaande handschriften zijn per folio meerdere afbeeldingen te vinden van bijvoorbeeld de exotische volkeren, de viervoetige dieren en de vissen die Maerlant bespreekt. De afbeeldingen zijn vaker niet dan wel…

Waar denk je aan bij het woord trouw? Trouw is een belangrijk begrip in de verhouding tussen mensen. Denk bijvoorbeeld aan de relatie tussen twee echtgenoten of de band tussen vrienden. In de Middeleeuwen zien we trouw vooral terug in de verhouding tussen een koning en zijn knecht. Alle trouw-relaties zijn gebaseerd op het idee…