Verrassingen
Trouw – een kwestie van perspectief
Waar denk je aan bij het woord trouw? Trouw is een belangrijk begrip in de verhouding tussen mensen. Denk bijvoorbeeld aan de relatie tussen twee echtgenoten of de band tussen vrienden. In de Middeleeuwen zien we trouw vooral terug in de verhouding tussen een koning en zijn knecht.
Alle trouw-relaties zijn gebaseerd op het idee dat iemand in moreel opzicht van goede aard is. Dit uit zich in eerlijk en oprecht gedrag. In hoofse ridderromans (bijvoorbeeld Íwein) komt daar nog een tweede laag bij: een ideale knecht is zijn heer welgezind en verricht bovendien trouwe diensten waardoor zijn heer aanzien kan verkrijgen.
Maar trouw en ontrouw kunnen ook gelijkop gaan – het is maar hoe je het bekijkt. Een uitstekend voorbeeld is het Middelnederlandse dierenepos Van den vos Reynaerde. Reynaert hoort bij het hof van koning Nobel. Daar staat hij bekend om zijn ontrouwe gedrag want hij liegt, bedriegt andere dieren en doet zich voor als trouwe man waardoor andere dieren zoals de haan en de kippen lichtgelovig worden en niet meer uitkijken. Aan de koning doet Reynaert zich als trouwe knecht voor, maar Nobel laat zich niet bedriegen en is vastberaden: hij wil Reynaert niet als vriend. Op het moment dat Reynaert in een biecht een leugenverhaal vertelt over een kostbare schat vol met goud en zilver die hij de koning wil geven, raakt Nobel alsnog geïnteresseerd. Hij besluit Reynaert vrij te spreken en genade te geven. Sterker nog, hij verkondigt in het openbaar dat hij Reynaerts vriend is geworden.
Het publiek van Van den vos Reynaerde kan weten dat Reynaert een ontrouwe knecht is. De koning daarentegen vindt hem aardig want Reynaert verricht diensten die Nobel waardeert en die hem (schijnbaar) aanzien bezorgen. Verlangens en begeerten bepalen hoe er naar dingen wordt gekeken – en dit kan tot nogal verrassende gedragsveranderingen leiden.
Irmgard Fuchs
Voor wie meer wil weten
Ehrismann, Otfrid. Ehre und Mut, Âventiure und Minne: höfische Wortgeschichten aus dem Mittelalter. München, 1995.
Afbeelding
Een bedrieglijke vos in de marge van de Decretalen van Gregorius IX met glossa ordinaria (redactie Raymund van Peñafort), c. 1300-c. 1340. Londen, British Library, Royal MS 10 E IV, fol. 49v (bron: British Library).