Vanaf c. 1200 tot 1500 zien we het aantal afbeeldingen van zeemeermensen en zeemonsters in handschriften en kerken van over heel Europa groeien. Aangewakkerd door literaire teksten en encyclopedieën—denk in de Lage Landen aan werken als De reis van Sint Brandaan en Jacob van Maerlants Der naturen bloeme—gaan middeleeuwse verluchters aan de haal met fantasievolle…

Rond 1411 schreef Dirc Potter Der minnen loep, een omvangrijk werk over hoe je moet liefhebben – en hoe niet. De lezer of luisteraar wordt hierin bijvoorbeeld voorgehouden dat de ware liefde gebaseerd is op trouw en toewijding, die in het huwelijk haar (seksuele) climax bereikt. Gepassioneerd of impulsief gedrag is verwerpelijk, net als gevoelens…

Anderhalf jaar na de dood van de Utrechtse kluizenares Suster Bertken in juni 1514 rolde een deel van haar literaire oeuvre van de pers bij de Utrechtse drukker Jan Berntsz in zijn drukkerij aan de Ganzenmarkt, bij wijze van spreken om de hoek van de plaats waar Bertkens kluis had gestaan. Deze druk van 1516,…

Het Roelantslied is alleen fragmentarisch overgeleverd. Dat is eenvoudig vast te stellen door de Middelnederlandse tekst te vergelijken met zijn Franse voorbeeld, het Chanson de Roland. Dan blijkt meteen dat het begin ontbreekt.  Deze eerste episode vertelt dat Karel de Grote na een jarenlange oorlog bijna heel Spanje op de Saracenen heeft veroverd. Alleen de…

This woodcut is the first image still extant of a monster that haunted medieval literature. French fourteenth-century poems describe Chicheface (lean face) or Chichevache (lean cow) as a monstrous beast that feeds upon obedient wives. As the story goes, these were so scarce that the monster was constantly starving, while its fat counterpart, Bigorne, thrived…

De afgebeelde vrouw is Sanderijn, het vrouwelijk hoofdpersonage in het toneelstuk Lanseloet van Denemerken. Zij wordt door haar minnaar verkracht en vernederd, maar uiteindelijk vindt ze toch nog een ridder die met haar wil trouwen. Met Lanseloet loopt het minder goed af: hij sterft van wroeging en liefdesverdriet. Dit middeleeuwse toneelstuk was in de vroegmoderne…

Op zoek naar oude meertalige liederen waarin het Nederlands – of een voorloper daarvan – een rol speelde, stuitte ik op bijgevoegde Courante Serbande. De door liefdesverdriet gekwelde ziel lijkt belachelijk te worden gemaakt, hetgeen tot uiting komt door het schijnbaar willekeurig door elkaar gooien van diverse talen. Hij is zo van slag dat hij…

Verhalen over beroemde mannen zijn al sinds de oudheid een geliefd thema. Auteurs als Nepos, Suetonius en Hieronymus beschreven de levens van ‘illustere’, vaak machtige, mannen als voorbeelden van voortreffelijk of juist schandalig gedrag. Zo’n traditie bestond er niet voor beroemde vrouwen. Het zou verrassend genoeg tot het midden van de veertiende eeuw duren voordat…

So is die engel Gabriel van gode gheseynt gheweest totter ghebenedider maghet Maria … ende heeftse ghegruet, segghende: “Weest ghegruet, vol ghenaden, die Here is met dij ende du biste ghebenedijt onder die vrouwen.” Zo parafraseert de veertiende-eeuwse theoloog Ludolf van Saksen in zijn Vita Christi, hier in een Middelnederlandse vertaling gedrukt in 1503, de…

Deze zeventiende-eeuwse afbeelding verbeeldt een sleutelscène uit Van den vos Reynaerde: Bruun de beer zit gevangen door een list van Reynaert en wordt te pakken genomen door de dorpsbewoners. De dertiende-eeuwse tekst van de Reynaert beschrijft Bruuns slachtofferschap: verrassend genoeg niet enkel door de inhoud, maar ook door de vorm van de taal.  Uit onderzoek…

In de vroegste periode van de boekdrukkunst (ca. 1450-1550) werden boeken soms geïllustreerd met houtsneden. Deze techniek bood allerlei mogelijkheden om beeldmateriaal te recyclen en te kopiëren. Je kon de gesneden blokken bijvoorbeeld eindeloos opnieuw drukken en desgewenst verzagen, of een afdruk eenvoudig overtrekken om er een nieuw blok van te snijden. Voor ons als…