Verrassingen
Fama
Verhalen over beroemde mannen zijn al sinds de oudheid een geliefd thema. Auteurs als Nepos, Suetonius en Hieronymus beschreven de levens van ‘illustere’, vaak machtige, mannen als voorbeelden van voortreffelijk of juist schandalig gedrag. Zo’n traditie bestond er niet voor beroemde vrouwen. Het zou verrassend genoeg tot het midden van de veertiende eeuw duren voordat Giovanni Boccaccio hierin verandering zou brengen met zijn De mulieribus claris (Over beroemde vrouwen). Het werk, geschreven tussen 1361 en 1375, was al snel een groot succes. De Latijnse versie is overgeleverd in meer dan honderd handschriften en kent een rijke drukgeschiedenis. Onder de vele vertalingen is ook een Nederlandse, Vanden doorluchtighen glorioesten en[de] edelsten vrouwen [. . .] (Antwerpen 1525). De uitgever Claes de Grave presenteerde zijn rijk geïllustreerde uitgave als “seer ghenuechlick om te lesen”.
Het werk bevat in totaal 106 korte biografieën van zowel historische als mythische vrouwen. Boccaccio begint met de Bijbelse figuur van Eva, maar richt zich vervolgens grotendeels op antieke, heidense voorbeelden. Naast godinnen en mythologische personages (zoals Venus, Medea en Medusa) vindt men ook literaire sterren (bijvoorbeeld de dichteres Sappho) en minder bekende namen, zoals de Romeinse schilderes ‘Marcia’ (Iaia van Kyzikos) en de Griekse prostituee Leaena. Het werk eindigt met een zestal postklassieke voorbeelden, onder wie twee vrouwen uit Boccaccio’s eigen tijd (Camiola Turinga en Koningin Johanna I van Napels).
Ondanks de bewondering voor vooral intellectuele prestaties van bepaalde vrouwen, is dit werk geen proto-feministische literatuur. Boccaccio biedt eerder een conventioneel, mannelijk perspectief op de kwaliteiten en zwaktes van deze beroemde vrouwen. Dat maakt deze eerste eregalerij van beroemde vrouwen niet minder vernieuwend, maar in zekere zin juist extra verrassend.
Arnoud Visser
Afbeelding
Giovanni Boccaccio, Joh[ann]es Boccatius . . . bescriuende Vanden doorluchtighen, glorioesten en[de] edelsten vrouwen . . . [Antwerpen: C. die Graue, 1525]. Library of Congress, Rare Book and Special Collections Division.