Verrassingen
Ontbreekt het begin van het Roelantslied?
Het Roelantslied is alleen fragmentarisch overgeleverd. Dat is eenvoudig vast te stellen door de Middelnederlandse tekst te vergelijken met zijn Franse voorbeeld, het Chanson de Roland. Dan blijkt meteen dat het begin ontbreekt.
Deze eerste episode vertelt dat Karel de Grote na een jarenlange oorlog bijna heel Spanje op de Saracenen heeft veroverd. Alleen de stad Saragossa verzet zich nog. Na overleg met zijn raad besluit Karel in te gaan op een voorstel van de Saracenen om te onderhandelen. Maar wie moet deze levensgevaarlijke taak op zich nemen? Eerder zijn Frankische onderhandelaars botweg door de Saracenen gedood. Uiteindelijk krijgt Ganelon de opdracht naar Saragossa te gaan. Woedend verlaat hij het overleg. Als wraak pleegt hij in Saragossa verraad. Hij belooft de Saracenen ervoor te zorgen dat de Franken terugtrekken en dat de achterhoede onder bevel van Roland zal staan. Als zij deze achterhoede verslaan, is de kracht van de Franken gebroken.
Geen van de Middelnederlandse fragmenten bevat dit voorspel, ook niet het volledig overgeleverde volksboek Den droefliken strijt van Roncevale, een prozabewerking van het verhaal, waarin grote stukken rijmtekst van het Roelantslied zijn opgenomen. Het begin van het volksboek is in proza en luidt heel anders dan dat van de rijmtekst. Heeft de eerste episode van het Chanson de Roland dan nooit in het Nederlands bestaan?
Het antwoord biedt een illustratie in het volksboek. Hierop zien we Karel de Grote op zijn troon met rechts van hem Roelant en de Frankische ridders en links bisschop Turpin, Saracenen en, met zijn rug naar het gezelschap toe, Ganelon. Deze situatie komt alleen voor in de eerste episode van het Chanson de Roland. De afbeelding in het volksboek lijkt het best te verklaren door aan te nemen dat zij gemaakt is voor een (niet overgeleverde) druk waarin het Roelantslied met begin en al was opgenomen.
Hans van Dijk
Voor wie meer wil weten
Dijk, Hans van. Het Roelantslied: studie. Utrecht: HES Publishers, 1981.
Afbeelding
Den droefliken strijt die opten berch van Roncevale in Hispanien gheschiede daer Rolant ende Olivier metten fluer van Kerstenrijc verslagen waren. Antwerpen, Willem Vorsterman, z.j. (c.1520?) a1R (München, Universitätsbibliothek Der Lmu München, postincunabel 40 p germ. 165).