Verrassingen
In de bres voor zusterlief
In de Middeleeuwen uit onze kindertijd loert achter elke hoek een geweldige draak, dienen torens vooral om prinsessen in op te sluiten en zijn ridders allerwege bezig die bevallige jonkvrouwen te bevrijden. Bekeken door een sprookjesbril spreekt deze illustratie uit de Brabantsche yeesten dan ook erg tot de verbeelding. Een ridder te paard richt het woord tot een vrouw die van achter traliewerk smartelijk de handen heft. Achter deze afbeelding schuilt inderdaad een liefdesverhaal, zij het dan van de liefde tussen broer en zus.
De Brabantsche yeesten vertelt op rijm de grootse daden (yeesten) van de hertogen. Hier afgebeeld is hertog Jan I, in gesprek met zijn zus Maria. Zij draagt een mantel met daarop naast de Brabantse leeuw ook de Franse lelies, wat wijst op haar huwelijk met de Franse koning. Aan het hof is ze echter slachtoffer geworden van intriges, waarna ze gevangen is gezet door de machtige kamerheer van haar man, Pierre de la Broce (in het Middelnederlands: ‘Pyererts van der Roetse’). Uit broederliefde, en ook wel om de eer van zijn geslacht te redden, is Jan eropuit getrokken om zijn zus te bevrijden. In één beweging brengt hij de gewraakte kamerheer ten val. Diens lot blijkt een stuk erger dan gevangenschap: op het volgende plaatje hangt hij levenloos aan de beroemde galgentoren van Montfaucon bij Parijs.
Het feit dat deze episode deel uitmaakt van een berijmde geschiedenis van Brabant, is veelzeggend. Dat toont niet alleen hoe het Brabantse hertogelijke geslacht waardig genoeg werd geacht als huwelijkspartij voor een Franse koning, maar ook dat de hertog van Brabant voldoende macht had om intriges aan het hof te beslechten. De manier waarop dit verhaal in de Brabantse kroniek wordt verteld, strookt niet met de realiteit, maar dat was voor het publiek van deze geschiedenis niet van tel.
Bram Caers
Voor wie meer wil weten
Caers, Bram, en Mark Visscher. “The illuminated Brabantsche yeesten manuscripts IV 684 and IV 685 in the Royal Library of Belgium.” In monte artium 11 (2018): 7-35.
Van Oostrom, Frits. Wereld in woorden. Amsterdam: Bert Bakker, 2016: 146-152.
Afbeelding
Jan van Boendale, Brabantsche yeesten. Brussel, KBR, IV 684 (ca. 1440-1442), fol. 46r. Het handschrift doorbladeren kan online: https://uurl.kbr.be/1065581.