Verrassingen
Uitdagende fictie als schouwspel in Gravendam
Het mooiste Nederlandse middeleeuwse huis staat in Gravendam, aan de Heerestraat, tegenover het marktplein. Het vrijstaande koopmanshuis uit het midden van de veertiende eeuw mag dan zijn opgetrokken uit baksteen, de aanblik ervan wordt bepaald door de houten kap en voorgevel. Wie het pand betreedt, duizelt het: alle wanden zijn bedekt met grote, kleurrijke schilderingen, helder uitgelicht dankzij de hoge glas-in-loodvensters. Het valt in eerste instantie niet mee vat te krijgen op de wirwar aan bonte versieringen en voorstellingen. De oogverblindende schilderingen lopen zelfs door op de balustrade van de wenteltrap naar de hoger gelegen insteek. Ridders en jonkvrouwen, al dan niet te paard, een vervaarlijke draak, een vos, schaakborden, de heilige Christoffel, banderollen met Latijnse spreuken, wapenschilden en wijnranken.
Wat we zien op deze wanden is de Roman van Walewein, samengevat in enkele taferelen. De visuele sleutel tot deze meeslepende Middelnederlandse ridderroman is de voorstelling boven de schouw: een reusachtige uitvergroting van de beroemde volbladminiatuur uit 1350 waarop Walewein in volle wapenrusting te paard de achtervolging van het zwevende schaakspel inzet. Walewein, de Tafelronderidder die gehoor durft te geven aan de wens van koning Artur om het zwevend schaakspel te bemachtigen, dat plompverloren op zijn hofdag neerstreek. Walewein, die het opneemt tegen een nest jonge draken én moeder draak die opdoemen in de aartsdonkere berg waarin het spel op miraculeuze wijze verdwijnt (het tafereel naast de schouw). Walewein, die… – het is een te lang verhaal.
Maar wat doet Walewein in Gravendam? Ook dat is een lang en spannend verhaal, met een hoofdrol voor een koopmanshuis en stadskasteel in Utrecht. Huis en beeldverhaal in Gravendam zijn recente reconstructies, wetenschappelijk verantwoorde fictie, op middeleeuwse wijze ambachtelijk uitgevoerd (door Marc van der Aa): experimentele mediëvistiek die de verbeelding en wetenschapsbeoefening prikkelt. Ga maar kijken in het fictieve Gravendam – gelegen in het Archeon in Alphen aan den Rijn.
Erwin Mantingh
Voor wie meer wil weten
Brokamp, Bertus. “Walewein in Archeon. Een reconstructie van de veertiende-eeuwse muurschilderingen uit het Utrechtse Klein Drakenburg”. Madoc. Tijdschrift over de Middeleeuwen, 29.1 (2015), pp. 22-35 [met de besproken afbeelding op het omslag].
Mantingh, Erwin. “Blow up: Walewein in Utrecht? De laatmiddeleeuwse wandschildering in Klein Drakenburg”. In: Remco Sleiderink e.a. (red.). Maar er is meer. Avontuurlijk lezen in de epiek in de Lage Landen. Studies voor Jozef D. Janssens. Amsterdam University Press, 2005, pp. 45-59.
‘Roman van Walewein. Penninc & Pieter Vostaert, ca. 1250’ [met afbeelding van de miniatuur], https://www.literatuurgeschiedenis.org/teksten/roman-van-walewein (geraadpleegd op 28-8-2022).
Afbeelding
Walewein in het koopmanshuis te Gravendam. Foto: © Isis Sturtewagen, 2014.