Verrassingen
De papieren castratie van een luistervink
Wie met reproducties van middeleeuwse handschriften werkt, heeft baat bij foto’s van goede kwaliteit, anders liggen vergissingen op de loer. In het Nederduitse handschrift Berlin, SPK, mgo 186 staat een curieuze pentekening van een naakte jongeman. Op de online foto’s van deze illustratie lijkt deze jongeling een nogal hoekig geslachtsdeel te hebben. Er bestaan echter ook foto’s van hetzelfde handschrift die zijn gemaakt met een zwart inlegvel onder het betreffende folium. Daaruit blijkt dat op de plaats van het geslacht in feite een gat zit, waardoor de letters van het onderliggende blad zichtbaar zijn. Een onbedoelde trompe-l’oeil…
Het ligt voor de hand dat er een relatie bestaat tussen de illustratie en de voorafgaande tekst, Streitgespräch zweier Frauen über die Minne. In deze minnerede (een liefdesgesprek) discussiëren twee vrouwen over de vraag of het beter is wel of geen liefje te hebben. De vrouwen worden afgeluisterd door een jonge man, die zich verdekt heeft opgesteld. Het is dus goed mogelijk dat de onbekende tekenaar, geïnspireerd door deze minnerede, een luistervink achter een gordijn of doek portretteerde. Maar waarom heeft deze jongeling dan geen kleren aan?
Er bestaan iconografische raakvlakken tussen de pentekening in het Berlijnse handschrift en een detail uit de februariminiatuur uit Les très riches Heures du Duc de Berry (Chantilly, Mosée Condé, Ms. 65) waarop landarbeiders zich warmen aan een haardvuur. Op deze miniatuur, eveneens uit de vroege vijftiende eeuw, zijn enkele doeken op een vergelijkbare manier over een roede gedrapeerd. Opmerkelijk is dat twee van de landarbeiders hier ook openlijk hun geslachtsdelen laten zien. We mogen van geluk spreken dat niemand op Mister Bean-achtige wijze de schaar in Les très riches Heures heeft gezet.
Elisabeth de Bruijn
Voor wie meer wil weten
Rasmussen, Ann Marie. “Masculinity and the ‘Minnerede’: Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz, Ms. Germ. Oct. 186 (Livonia, 1431).” Triviale Minne? Konventionalität und Trivialisierung in spätmittelalterlichen Minnereden, eds. Ludger und Lieb Otto Neudeck. Berlin/New York, 2006: 119-138.
Sporbeck, Gudrun (ed.). Die ‘Livländische Sammlung’ (Berlin, Ms. Germ. 8o 186). Untersuchung und Edition. Münster 1987 (Masterthesis).
Afbeelding
‘Livländische Sammlung’, 1431. Ex. Berlijn, Staatsbibliothek zu Berlin – Preußischer Kulturbesitz, mgo 186, fol. 20v. Bron: https://digital.staatsbibliothek-berlin.de/werkansicht?PPN=PPN613265610&view=overview-toc&PHYSID=PHYS_0054&DMDID=DMDLOG_0002