Verrassingen
Toveren met het verleden
De moord op Floris V (1296)
De verzamelde edelen die in Utrecht bijeenkomen om vrede te stichten onder leiding van de Hollandse graaf Floris V, de jachtpartij en onverwachte gevangenname van de graaf, de kerker in het Muiderslot, de vlucht, Gerard van Velzen die wraak neemt. Het verhaal over de moord op Floris V duikt op in een contemporaine Latijnse nieuwsbrief, kronieken en historieliederen, en alle bronnen kennen eigen varianten. Vanaf de late Middeleeuwen is er bovendien sprake van een beeldtraditie.
De Haarlemse gravenportretten, Van Alkemade en een toverlantaarnplaat
In het Haarlemse stadhuis werden tussen 1486 en 1491 negentien levensgrote paneelschilderingen gemaakt van de Hollandse graven. Onder de portretten staan, per graaf of gravin, korte tekstjes, die – met de inleiding van een heraut en een slotwoord van de Dood – een doorlopend geheel vormen. Onder Floris V wordt kort de moord door Gerard van Velzen gememoreerd. De Haarlemse tekst werd in 1699 voor het eerst uitgegeven door Floris van Alkemade, die ook gravures liet maken van alle portretten. De gravure van Floris V vormde op zijn beurt het voorbeeld voor een achttiende-eeuwse toverlantaarnplaat. Deze maakt deel uit van een reeks van 36 afbeeldingen die menigeen een leerzaam moment zullen hebben bezorgd, en die samen een indruk geven van hoe men zich in de achttiende eeuw het verleden voorstelde.
De Middeleeuwen leven voort
In een tijd waarin de Klassieke Oudheid een richtsnoer vormde, leefden de Middeleeuwen ongestoord voort, vooral waar het ging om middeleeuwse geschied- en rechtsbronnen. In de achttiende eeuw begonnen liefhebbers handschriften te verzamelden met Middelnederlandse literatuur. In de negentiende eeuw democratiseerde historische kennis en raakten de Middeleeuwen meer en meer bekend onder bredere lagen van de bevolking. Hoewel een moderne uitdrukking als ‘middeleeuwse toestanden’ meestal weinig goeds betekent, vormen de Middeleeuwen inmiddels een onlosmakelijk deel van ons collectieve geheugen.
Wim van Anrooij
Voor wie meer wil weten
Mathijsen, Marita. Historiezucht. De obsessie met het verleden in de negentiende eeuw. Nijmegen: Vantilt, 2013.
Montoya, Alicia C., en Sophie van Romburgh en Wim van Anrooij (red.). Early Modern Medievalisms. The Interplay between Scholarly Reflection and Artistic Production. Leiden/Boston: Brill, 2010. Intersections. Interdisciplinary Studies in Early Modern Culture 15.
Verkaik, Jan Willem. De moord op graaf Floris V. Hilversum: Verloren, 1996. Middeleeuwse studies en bronnen 47.
Afbeelding
Toverlantaarnplaat, ronde glasplaat in houten vatting met (anoniem) geschilderd portret ten voeten uit van Floris V, ca. 1700 – ca. 1790, glas, eikenhout, olieverf, ca. 20 x ca. 9,5 cm. Amsterdam, Rijksmuseum, BK-NM-5063-5 (bruikleen O.J.G. Kronig). Bron: Rijksmuseum.