Verrassingen
I am Queen Sheba
I am the Nala, sister of Naruba
Osun, Queen Sheba, I am the mother
Ankh on my gold chain, ice on my whole chain
I be like soul food, I am a whole mood
rapt-zingt Beyoncé in ‘Mood for Eva’ op het album Black is King (2020). ‘I am Queen Sheba’: met zelfbewuste blik in de camera identificeert ze zich met een personage dat mensen al eeuwenlang weet te boeien: de koningin van Seba. Voor veel mensen vandaag de dag staat deze legendarische vorstin symbool voor een onafhankelijke, fascinerende en krachtige vrouw van kleur. Volgens de Bijbel reisde ze vanuit haar koninkrijk Seba, dat het huidige Ethiopië zou zijn, naar dat van Koning Salomo. Ze wilde toetsen of de koning echt zo wijs was als zijn reputatie deed vermoeden. Toen ze daar eenmaal van overtuigd was, overlaadde ze hem met geschenken.
Hoewel dat in de Bijbel niet expliciet staat vermeld, werd ze in de middeleeuwse beeldvorming als vrouw van kleur gepresenteerd. In een 15e-eeuwse beeldhandschrift van het Latijnse Bellifortis (‘sterk in oorlog’, een verzameling van vooral technische tekeningen) van militair ingenieur Konrad Kyeser (1366-na 1405), staat een beeldschone, koninklijke vrouw getekend met lange, blonde, golvende haren en een zwarte huid. Kyeser zou deze zelf getekend hebben. Zou Beyoncé geweten hebben van deze afbeelding van de koningin van Seba toen ze naar haar verwees?
Wat vooral ook fascineert aan deze afbeelding is dat de koningin een zwarte vrouw met blond haar is. Hoe kan dat? Om daar meer over te weten te komen, moeten we kijken naar de begeleidende Latijnse tekst. De eerste zin resoneert met Beyoncé’s ‘I am Queen Sheba’:
Sum regina Sabba
(Ik ben de koningin van Seba)
In vertaling gaat de tekst als volgt verder:
beroemder dan anderen en aantrekkelijk.
Ik ben mooi en kuis.
Maar dan zegt de ‘ik’ iets curieus en blijkt ze gevaarlijk te zijn voor jonge mannen. In haar borst zit een spiegel en de mannen mogen daarin kijken. Maar een van hen ziet blijkbaar iets dat niet door de beugel kan. Hij trekt aan een touw (waar dat zit, of hoe dat werkt, is niet duidelijk), waardoor er ‘duisternis’ uit haar mond komt en zijn huid net zo’n kleur krijgt als die van de ‘ik’:
Er is een spiegel in mijn borst, waarin jonge mannen mogen aanschouwen wat ze willen. Terwijl een van hen erin kijkt, trekt hij aan een touw, de blaasbalgen worden samengedrukt en duisternis barst plotseling uit mijn mond in de lucht. Dan staat hij voor mij met een vergelijkbare huid, vergelijkbaar in kleur.
Deze ogenschijnlijk racistische tekst roept meer vragen op dan hier kunnen worden beantwoord en verdient meer onderzoek. Nu wordt in ieder geval wel duidelijk waarom de koningin blond haar en een zwarte huid heeft. In de afbeelding was ze aanvankelijk wit. Iemand heeft later in de Middeleeuwen de blonde koningin alsnog een zwarte huid gegeven. Zo klopte de afbeelding weer met de tekst.
Beyoncé zal zich misschien herkennen in de grilligheid die de roem van de koningin van Seba met zich meebracht, zeker voor een vrouw van kleur: aanbeden en verguisd, aantrekkelijk en gevaarlijk. I am Queen Sheba.
Martine Veldhuizen
Voor wie meer wil weten
Stinchcomb, Jillian Theresa. Remembering the Queen of Sheba in the First Millennium. 2020. Publicly Accessible Penn Dissertations.
Bowersox, Jeff. “Blackening the Queen of Sheba (ca. 1402-1405)”, blog op website Black Central Europe.
Goodman, Lawrence. “How Did the Queen of Sheba Come to Be Seen as Black?” Interview met Jillian Stinchcomb op website Brandeis University.
Afbeelding
De afbeelding en de tekst van de koningin van Seba komen uit Bellifortis (1402-1405) van Konrad Kyeser, in het handschrift Göttingen, Niedersächsische Staats- und Universitätsbibliothek Göttingen, 2 Cod. Ms. Philos. 63, Cim., fol. 122r. Bron: Wikimedia Commons.
Foto Beyoncé: Wikimedia Commons.
